The Man who wishes He had not Married (London 1888)

Vandaag vond ik tussen de, sedert een week nauwelijks aangevulde opruimingsboeken van het inmiddels op deze site bekende antiquariaat, een relatief zeldzame, doch beschadigde, uitgave van 1888 van het oblong boek The Man who wishes He had not Married, dat bij verschijnen één shilling kostte en inmiddels, zij het in relatief gave staat, zo'n honderd euro moet opbrengen. Inclusief de op de dunne buitenzijde van middengrijs papier afgedrukte cartoon zijn er binnenin nog twaalf op hetzelfde formaat op veel dikker — naar schatting 240 grams — crèmekleurig papier evenzo voortreffelijk getekende afbeeldingen van Fred Pegram (geboren te Londen in 1870 en aldaar overleden in 1937).
Het formaat van het boek bedraagt 29,2 x 24,4 cm. Alle tekeningen zijn oranjerood omkaderd. Aan de linker rand bevinden zich drie kleine ronde openingen met een metalen 'beslag' in de vorm van oogjes, waardoor een koordje dient te worden getrokken.
Voor nog een heel mooie tekening uit deze reeks van dertien verwijs ik naar een korte bijdrage op onze zustersite over de cultuur van het fin de siècle.



Afbeeldingen
1. Free and Easy Before Marriage.
2. Comparing Notes with Old Bachelor Friends.

Niet specifiek zoeken maar toch iets onverwachts vinden

In eigen huis
Nu eens geen serendipiteit bij het kijken in dozen met aanbiedingen of in dito kratten van een antiquariaat of bij een andersoortige winkel in tweedehands materialen, maar simpelweg in de eigen dagelijkse, vertrouwde omgeving is het me deze keer overkomen. Bij het inschikken van diverse boekenkasten en andere bergruimten voor deze vorm van bedrukt papier viel me weer een boek in handen dat ik jaren niet had besnuffeld.
Een voordracht gehouden in de omroep te Hilversum voor de Nederlandsche Christelijke Radio-Vereniging door Hofrat Max Staercke, getiteld Godsdienstige mannen en vrouwen — in den loop der tijden — uit de familie Lippe-Biesterfeld. Het is in een tamelijk kleine oplage van 250 gesigneerde en genummerde exemplaren verschenen.
Zoeken op tal van boekensites leverde me geen extra informatie over eventuele aanwezigheid in diverse antiquariaten. Het is in 1938 uitgegeven door N.V. Boekhandel W. ten Have, Amsterdam (voorheen Hövekers Boekhandel (opgericht 1831).
De letterlijke omvang bedraagt 22,3 x 31,5 cm (ruim A4), de figuurlijke omvang daarentegen bestaat in 12 bladzijden, die geniet zijn. De omslag is vervaardigd van ander gekleurd, zwaarder papier met flappen, welke zijn vastgeplakt. De tekst is gelardeerd met 8 illustraties: burchten, kerkjes, een klooster en een afbeelding van het gehucht Biesterfeld.

Das Hexenlied van Ernst von Wildenbruch — een leerstuk

Bij uitgeverij Parnassus in Amsterdam verscheen ooit Das Hexenlied van Ernst von Wildenbruch — 1845 in Beiroet geboren, 1909 te Berlijn overleden). Helaas meldt de titelpagina geen datum van ontstaan of een jaar van uitgave van deze editie. Dit zal niet de enige zijn geweest, aangezien de componist Max (von) Schillings (1868-1933) het als opus 15 — onder de noemer Melodrama — heeft verklankt. Die compositie werd gerealiseerd in de jaren 1902/03; de bezetting is spreekstem met orkest, respectievelijk met piano.
Helaas ontbreekt eveneens een colofon, zodat we geen enkel exact gegeven kunnen verstrekken. Op Internet vind je bij een antiquaar één beschikbaar exemplaar voor twintig euro, en ook in diens gegevens ontbreken nadere details. Het boekje is uitgegeven op kwarto formaat op crèmekleurig gevergeerd papier van naar schatting 160 gram. Het aan de rug bevestigde omslag met onbedrukte flappen zal van 240 grams, gelijkgekleurd papier zijn; dat is door de papierindustrie ook al wel als kartonsoort aangeprezen.
Hoofdpersoon in dit 12 pagina's lange en fraai gedrukte gedicht — met helaas twee omissies van de zetter, in een boekje van een in totaal zestien bladzijden tellende omvang — is Broeder Medardus. Niet een onbekende naam voor een kloosterling. Immers in Die Elixiere des Teufels van E.Th.A. Hoffmann (1776-1822), verschenen in 1815, zit ook al een broeder Medardus "in zijn cel en bidt".
Het gedicht van Ernst von Wildenbruch is inhoudelijk een leerstuk. Broeder Medardus komt niet opdagen als alle andere kloosterlingen bijeen zijn, en daarom zegt de prior dat ze maar eens moeten kijken wat er aan de hand is, aangezien hij na zo lang waarschijnlijk wel aan sterven toe is. De broeders schrikken, want de duivel is te gast in Medardus' cel. De oude monnik blikt vlak voor zijn heengaan, na een halve eeuw kloosterbroeder te zijn geweest, terug op een ontmoeting met een zogenaamde heks. Gezien de opstelling van het papentuig anno dazumal ten aanzien van vrouwen die ook maar in de geringste mate uit de toon vielen, kunt u zelf bedenken wat er met de jongedame, die geen kwaad maar wel veel goeds had gedaan, is gebeurd.

Zeldzaam Duitstalig boek uit 1891 over Marmorierkunst

Uitgebreide versie
In 1891 is de tweede, vermeerderde en tevens verbeterde druk verschenen van een inmiddels klassiek, Duitstalig standaardwerk over de kunst van het marmeren [1], een praktisch handboek op technisch-wetenschappelijke basis, bedoeld voor boekbinders en fabrikanten van gekleurd papier. Het is geschreven door Josef Halfer, toen boekbinder te Boedapest. Zeven jaar tevoren was de eerste druk uitgekomen, maar doordat ook toen de tijd en de ontwikkelingen niet stilstonden, heeft de vakman — die de dagelijkse praktijk het beste kende, en die dan ook van mening was dat zo'n handboek eigenlijk alleen maar mocht worden geschreven door mensen die ervaring met het thema hadden en niet door een geïnteresseerde leek of dito geleerde — een aangepaste versie gerealiseerd.

De binder/schrijver spreekt
". . . Ich habe bei Abfassung des vorliegenden Werkes getrachtet, demselben eine solche Einrichtung zu geben, dass das Buch nicht nur für den Laien, sondern auch für den Praktiker ein Leitfaden sei, und sind in dasselbe nur solche Methoden der Marmorierkunst aufgenommen worden, die zu sicheren Erfolgen führen, und die mir selbst ein befriedigendes Resultat in der praktischen Anwendung geliefert haben.
Da Bücher, die für die Praxis bestimmt sind, nur durch die zweckmässige Vereinigung der Thatsachen, die durch praktische Erfahrung gewonnen wurden, und durch wissenschaftliche Grundsätze einen wirklichen Wert erhalten, so war ich bestrebt, diesem Ziele nahe zu kommen, ich hoffe dadurch ein bleibendes Werk unserer Fachliteratur geschaffen zu haben."

Zeldzaam
Inmiddels, na ruim een eeuw, is het wel een tamelijk zeldzame uitgave geworden, die ook nog voor een zeer aanzienlijke prijs — meer dan tweeduizend dollar — wordt aangeboden door een Amerikaanse antiquaar, en van een Duits veilinghuis voor boeken vernam ik dat men enkele jaren geleden het bewuste boek nog weer eens had verhandeld. Het exemplaar waaruit ik de hierbij gevoegde afbeeldingen heb, vertoont alleen aan de rug een paar vage sporen van ouderdom. Van het binnenwerk is nimmer gebruik gemaakt. Je moet het bijna geforceerd openhouden om erin te kunnen lezen, anders valt het direct dicht.
Opvallend is dat de exemplaren die via het internet werden en worden beschreven, alle reppen van een boek in halflinnen. Nu is dat niet overal op de wereld hetzelfde. Als wij in Nederland spreken van halflinnen of halfleer, dan moeten de vier hoekjes ook zijn voorzien van linnen of dat andere materiaal. Is alleen de rug voorzien van dat bepaalde materiaal, spreken wij van kwart leer, en kwart linnen. Van Dale voorziet niet in die begrippen als één woord, waar het half betreft, echter wel.

Eventueel uniek
Zo zou het best eens kunnen zijn dat ik een uniek exemplaar in handen heb. Het onderhavige is in kwart leer (rug) en de daarop in gouden letters aangebrachte titel mist de E in het woord Marmorierkunst. Overigens kom je een dergelijke spelling aan het einde van de negentiende eeuw wel meer tegen, maar deze is niet in overeenstemming met datgene wat er op de titelpagina staat. Het zou best een compromis van de binder geweest kunnen zijn, om op die manier voor de rugtitel een net iets groter letterkorps te kunnen gebruiken, met een veel betere leesbaarheid — bijvoorbeeld bij het zoeken in een boekenkast die veel gelijksoortige banden als inhoud heeft.

Gekleurde voorbeelden
Het boek is voorzien van tien pagina's met daarop in totaal zesendertig voorbeelden van het proces van het marmeren en de resultaten. De eerste vijf pagina's vertonen steeds één grotere afbeelding van de diverse stadia van het marmeren met kleuren; de zesde tot en met de tiende bladzijde bieden alle nog eens zes kleinere, eveneens met de hand ingeplakte, afbeeldingen in kleuren van kant en klare marmers met daaronder de vermelding, zoals ook elders, van het gebruikte type kam.
In een Anhang wordt een heldere uitleg verschaft over "Farbige und verzierte Schnitte, Gold- und ziselierte Schnitte, nach den neuesten Erfahrungen hervorragender Spezialisten."
___________
[1] Hoewel de Duitse taal heel wat gedrochten in de wereld heeft geholpen — die helaas niet door Gründlichkeit in het wezen, maar als gevolg van al te doortastende ambtenaren van een uiterst onverteerbaar type, zijn ontstaan —, moet ik hier een lans breken voor het begrip Marmorierkunst dat naar mijn overtuiging een heel wat passender vlag is welke de lading beter dekt, dan het Nederlandse begrip kunst van het marmeren. Daarbij denk ik in ieder geval niet in eerste instantie aan boekbinders en papierfabrikanten, maar eerder aan het (in)leggen van marmeren vloeren e.t.q.
Een opvallende grafische afwijking ten opzichte van datgene wat wij, zeker vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw gewend zijn, ziet u achter de titel MARMORIERKUNST een punt staan. In die tijd was dat gebruikelijk en in overeenstemming met wat grafici voorgekauwd kregen, al was er ook toen al wel hier en daar een revolutionair die de nieuwe tijd preekte met veel, of zelfs alles wat daarbij zou kunnen horen. Een enkeling in de wereld der auteurs en in die van de vervolgfasen voordat het product van zo'n schrijver de lezer in boekvorm kon bereiken, gebruikte al geen hoofdletters meer voor zelfstandige naamwoorden.
___________
Afbeeldingen
1. Leren rug van een waarschijnlijk uniek exemplaar van de tweede druk van het boek Fortschritte der Marmorierkunst van de Hongaarse boekbinder Josef Halfer.
2. Titelpagina van de tweede druk uit 1891.
3. Zes voorbeelden van Turkse marmers.
4. Het aanbrengen van extra kleuren in een kam-marmer.
5. Een kam-marmer, gerealiseerd met een kam waarvan de tandjes dicht bijeen staan.

Een Chinees brievenboek, geschreven door een Engelse — in het Nederlands uitgegeven, maar Chinees gebonden

Gelijk en toch anders
In de nalatenschap van de weduwe van mijn, bij leven qua functie oudste, uitgever vond ik twee verschillende exemplaren van hetzelfde boek: Liefdesbrieven van een Chinese dame, geschreven door Elizabeth Cooper, en vertaald door Dé Koelensmid-van der Staay. Deze Nederlandse versie werd in december 1946 gepubliceerd door Uitgeverij De Driehoek te 's-Graveland, in een oplage van tweeduizend exemplaren.
Nu verschenen er gedurende de twintigste eeuw wel meer Engelstalige boeken 'over China', om het maar algemeen te houden — men denke aan een reeks romans van de Amerikaanse schrijfster Pearl Buck (1892-1973), die daarvoor in 1938 zelfs de Nobelprijs voor Literatuur toegekend heeft gekregen. Het, hoewel van een uitnemende tekst voorziene, boek heeft echter enkele kenmerken die we in Nederland niet zo vaak tegenkomen, en daarom verdient het een plaatsje op een site over Bijzondere Boeken.

Chinese bindmethode
Het boek heeft een omvang van 120 bladzijden op gevergeerd, 120 grams papier, met een eveneens gevergeerd, geheel naar binnen teruggevouwen omslag van naar schatting 240 grams karton, met de hiernaast afgebeelde illustratie. Aan de linkerrand ziet u op vier plaatsen een perforatie, waardoor het bindkoord loopt, dat ook verticaal geheel zichtbaar is: dat is de Chinese manier van boekbinden. Aan de rugzijde kan men de katernen dan ook onbedekt zien.
Het is als curiositeit en ter aanschouwelijke informatie over een andere cultuur van boekbinden dan wij die kennen, uitstekend, maar je zult een omvangrijke bibliotheek hebben. Door die onbedekte rug valt er geen titel te lezen. Men zou er dus al een papiertje in moeten steken met de titel of een anderszins kenmerkend gegeven. Al met al is het veel arbeidsintensiever om een boek uit je eigen verzameling weer te vinden, hoe streng alfabetisch — al dan niet per thema — je deze beheert.

Bijzonderheid
Het tweede exemplaar dat ik vond, was verstoken van de afbeelding op de voorzijde, maar had een los velletje van beige gekleurd, doorzichtig en zeer dun speciaal papier, dat echter niet als omslag kon dienen. Van binnen zijn beide exemplaren indentiek. Naast het fraaie drukwerk vallen de zeven, op kunstdruk tussen de gewone bladen gevoegde, klassieke Chinese prenten op. Verder is aan het eind van elke brief die een halve pagina of meer onbedrukt zou laten, een ornament in blauw afgedrukt.
Het boek is, ondanks de relatief geringe oplage, nog via diverse internetboekhandels — alle in Nederland — te bestellen, voor prijzen die variëren van € 12,— tot € 22,50.

Engelstalige boekenreeksen die toch het Britse rijk en de Verenigde Staten niet in mochten (1)

Aparte reeks
Toen ik hedenochtend tijdens het plaatsen van de fiets tegen de voorruit Antiquariaat Isis in Groningen plaatste, zag ik in één van de kratten met afgeschreven boeken die voor de draaglijke som van vijftig eurocent per stuk — en die toch als heel exemplaar, mee mogen met elke eventuele geinteresseerde — het hierbij afgebeelde boek Twelve modern poets, in 1946 verschenen als nummer 100 van de Zephyr reeks. Het betreft hier een interessante verzameling, door Artur Lundkvist gekozen, poëzie die in 1946 is verschenen. De oudste van die twaalf dichters zijn in het achtste decennium van de negentiende eeuw geboren, de jongste drie in het tweede decennium van de twintigste eeuw, met daartussen zes die in de jaren tussen 1904 en 1909 het levenslicht voorhet eerst hebben mogen aanschouwen. Allen kinderen van het fin de siècle, zeg maar.
Doch dat is niet het bijzondere van deze anthologie die, hoe aardig ook, zeker geen speciale positie inneemt ten opzichte van zo menig andere sprokkeling in boekvorm. Wel is de reeks met de naam Zephyr Books bijzonder, aangezien deze in Stockholm/London is verschenen bij The Continental Book Company AB met achterop een speciale toevoeging over de niet-verkrijgbaarheid van deze boeken in het Britse rijk en de Verenigde Staten.

Ontbrekende informatie over de reeks
Helaas wordt achterin het honderdste boek in deze Zephyr-reeks, waar twee blanco pagina's beschikbaar waren, geen enkele eerder verschenen titel van de negenennegentig daaraan voorafgegane vermeld, en dat is spijtig. In diverse andere reeksen met een soortgelijke 'opdracht' — waarvan diverse in deze serie artikelen zeker nog aan bod zullen komen — was dat wel gebruikelijk, evenals dat bij normale series werd en wordt gedaan.

Nader onderzoek leert dat deze paperbacks waren voorzien van een stofomslag met dezelfde afbeelding. Op de voorflap alsmede aan de binnenzijde daarvan, en voorts op de achterflap worden de nummers 1-110 met auteur en titel voorgesteld. Daaruit blijkt reeds de grote variatie: eigentijdse en klassieke romans, poëzie, toneelstukken, en detectives van vooraanstaande schrijvers: onder anderen Dorothy Sayers en Dashiell Hammett. En sommige auteurs, van zowel Groot-Brittannië als van de Verenigde Staten, komen meer dan eens voor in die lijst van 110 boeken: Pearl Buck, John Steinbeck van verre en John Boynton Priestley, alsmede Gilbert keith Chesterton van dichterbij huis. Naast de klassieken: de Brontës, Jane Austen, Dickens en Thackeray, vinden we ook — in 1946 zeker nog recente — moderne klassiekers van James Joyce, Aldous Huxley en Graham Greene. [2]

Gissen
Op het schutblad van deze honderdste Zephyr-uitgave staat met een vulpen van voortreffelijke kwaliteit de naam Carel Brons en het jaartal '60 geschreven. Gezien de artisticiteit van het handschrift zou het wel eens dat van onze Nederlandse componist Carel Brons (1931-1983) geweest kunnen zijn, die in Groningen werd geboren en daar ook muziek heeft gestudeerd [1], en van wie in de jaren zestig juist in die stad enkele composities in eerste uitvoering zijn gegeven, zoals Varianten, tijdens de Nederlandse Muziekdagen in 1966, en later, omstreeks 1968 zal het geweest zijn — door hetzelfde orkest van de noordelijke metropool, onder leiding van de Brons-voorvechter Charles de Wolff — ook nog diens Epitaphium uit 1967 is uitgevoerd.
Carel Brons is in Hilversum overleden; hij was hoofd van de Afdeling klassieke muziek van de Vara.
__________
[1] En niet — zoals in een bijdrage op een NCRV-website wordt vermeld — aan het conservatorium van zijn geboortestad, aangezien daar toen (1949-1955) nog geen conservatorium was gevestigd.
[2] Het boekje is nog via diverse internetboekhandels te bestellen, waarvan de meeste in Engeland en de VS, maar ook één in Nederland. De prijzen variëren van € 3,50 tot ruim € 11,—.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de honderdste uitgave in de Engelstalige reeks Zephyr-Books.
2. Extra informatie onderaan de achterpagina van het boek.
3. De Nederlandse componist Carel Brons.