Zeldzaam Duitstalig boek uit 1891 over Marmorierkunst

Uitgebreide versie
In 1891 is de tweede, vermeerderde en tevens verbeterde druk verschenen van een inmiddels klassiek, Duitstalig standaardwerk over de kunst van het marmeren [1], een praktisch handboek op technisch-wetenschappelijke basis, bedoeld voor boekbinders en fabrikanten van gekleurd papier. Het is geschreven door Josef Halfer, toen boekbinder te Boedapest. Zeven jaar tevoren was de eerste druk uitgekomen, maar doordat ook toen de tijd en de ontwikkelingen niet stilstonden, heeft de vakman — die de dagelijkse praktijk het beste kende, en die dan ook van mening was dat zo'n handboek eigenlijk alleen maar mocht worden geschreven door mensen die ervaring met het thema hadden en niet door een geïnteresseerde leek of dito geleerde — een aangepaste versie gerealiseerd.

De binder/schrijver spreekt
". . . Ich habe bei Abfassung des vorliegenden Werkes getrachtet, demselben eine solche Einrichtung zu geben, dass das Buch nicht nur für den Laien, sondern auch für den Praktiker ein Leitfaden sei, und sind in dasselbe nur solche Methoden der Marmorierkunst aufgenommen worden, die zu sicheren Erfolgen führen, und die mir selbst ein befriedigendes Resultat in der praktischen Anwendung geliefert haben.
Da Bücher, die für die Praxis bestimmt sind, nur durch die zweckmässige Vereinigung der Thatsachen, die durch praktische Erfahrung gewonnen wurden, und durch wissenschaftliche Grundsätze einen wirklichen Wert erhalten, so war ich bestrebt, diesem Ziele nahe zu kommen, ich hoffe dadurch ein bleibendes Werk unserer Fachliteratur geschaffen zu haben."

Zeldzaam
Inmiddels, na ruim een eeuw, is het wel een tamelijk zeldzame uitgave geworden, die ook nog voor een zeer aanzienlijke prijs — meer dan tweeduizend dollar — wordt aangeboden door een Amerikaanse antiquaar, en van een Duits veilinghuis voor boeken vernam ik dat men enkele jaren geleden het bewuste boek nog weer eens had verhandeld. Het exemplaar waaruit ik de hierbij gevoegde afbeeldingen heb, vertoont alleen aan de rug een paar vage sporen van ouderdom. Van het binnenwerk is nimmer gebruik gemaakt. Je moet het bijna geforceerd openhouden om erin te kunnen lezen, anders valt het direct dicht.
Opvallend is dat de exemplaren die via het internet werden en worden beschreven, alle reppen van een boek in halflinnen. Nu is dat niet overal op de wereld hetzelfde. Als wij in Nederland spreken van halflinnen of halfleer, dan moeten de vier hoekjes ook zijn voorzien van linnen of dat andere materiaal. Is alleen de rug voorzien van dat bepaalde materiaal, spreken wij van kwart leer, en kwart linnen. Van Dale voorziet niet in die begrippen als één woord, waar het half betreft, echter wel.

Eventueel uniek
Zo zou het best eens kunnen zijn dat ik een uniek exemplaar in handen heb. Het onderhavige is in kwart leer (rug) en de daarop in gouden letters aangebrachte titel mist de E in het woord Marmorierkunst. Overigens kom je een dergelijke spelling aan het einde van de negentiende eeuw wel meer tegen, maar deze is niet in overeenstemming met datgene wat er op de titelpagina staat. Het zou best een compromis van de binder geweest kunnen zijn, om op die manier voor de rugtitel een net iets groter letterkorps te kunnen gebruiken, met een veel betere leesbaarheid — bijvoorbeeld bij het zoeken in een boekenkast die veel gelijksoortige banden als inhoud heeft.

Gekleurde voorbeelden
Het boek is voorzien van tien pagina's met daarop in totaal zesendertig voorbeelden van het proces van het marmeren en de resultaten. De eerste vijf pagina's vertonen steeds één grotere afbeelding van de diverse stadia van het marmeren met kleuren; de zesde tot en met de tiende bladzijde bieden alle nog eens zes kleinere, eveneens met de hand ingeplakte, afbeeldingen in kleuren van kant en klare marmers met daaronder de vermelding, zoals ook elders, van het gebruikte type kam.
In een Anhang wordt een heldere uitleg verschaft over "Farbige und verzierte Schnitte, Gold- und ziselierte Schnitte, nach den neuesten Erfahrungen hervorragender Spezialisten."
___________
[1] Hoewel de Duitse taal heel wat gedrochten in de wereld heeft geholpen — die helaas niet door Gründlichkeit in het wezen, maar als gevolg van al te doortastende ambtenaren van een uiterst onverteerbaar type, zijn ontstaan —, moet ik hier een lans breken voor het begrip Marmorierkunst dat naar mijn overtuiging een heel wat passender vlag is welke de lading beter dekt, dan het Nederlandse begrip kunst van het marmeren. Daarbij denk ik in ieder geval niet in eerste instantie aan boekbinders en papierfabrikanten, maar eerder aan het (in)leggen van marmeren vloeren e.t.q.
Een opvallende grafische afwijking ten opzichte van datgene wat wij, zeker vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw gewend zijn, ziet u achter de titel MARMORIERKUNST een punt staan. In die tijd was dat gebruikelijk en in overeenstemming met wat grafici voorgekauwd kregen, al was er ook toen al wel hier en daar een revolutionair die de nieuwe tijd preekte met veel, of zelfs alles wat daarbij zou kunnen horen. Een enkeling in de wereld der auteurs en in die van de vervolgfasen voordat het product van zo'n schrijver de lezer in boekvorm kon bereiken, gebruikte al geen hoofdletters meer voor zelfstandige naamwoorden.
___________
Afbeeldingen
1. Leren rug van een waarschijnlijk uniek exemplaar van de tweede druk van het boek Fortschritte der Marmorierkunst van de Hongaarse boekbinder Josef Halfer.
2. Titelpagina van de tweede druk uit 1891.
3. Zes voorbeelden van Turkse marmers.
4. Het aanbrengen van extra kleuren in een kam-marmer.
5. Een kam-marmer, gerealiseerd met een kam waarvan de tandjes dicht bijeen staan.